Het volgende artikel komt van Radboudrecharge.nl van 5 maart april 2024 en is geschreven door Anja van Kessel (https://www.radboudrecharge.nl/nl/artikel/toekomstbeelden-drie-speculatieve-fictie-films-over-toekomst-van-de-zorg).

De zorg voor demente en dementerende ouderen neemt toe, terwijl het aantal mensen dat die zorg verleent, afneemt. Hoe los je dat op? Technologische innovaties kunnen helpen. Maar wat zijn daar de gevolgen van? Ervaringsdeskundigen uit de verpleeghuiszorg werkten samen met onderzoekers en filmmakers aan Toekomstbeelden, drie korte films waarin mogelijke scenario’s verkend worden.

Anco Peeters is onderzoeker aan de Radboud Universiteit, op het gebied van ethiek en filosofie van de kunstmatige intelligentie (ook wel artificial intelligence of AI). Hij houdt zich bezig met de impact van ontwikkelingen in AI voor de maatschappij en voor individuen in het bijzonder. Want technologie kan onze ideeën over bijvoorbeeld de zorg veranderen. ‘Zo houd ik me bezig met generatieve AI, zoals ChatGPT. Als zoiets wordt ingezet in arts-patiëntcommunicatie, hoe verandert dat dan die communicatie? Gaan we dan bijvoorbeeld anders denken over de rol van of het vertrouwen in artsen?’
Peeters is vaker bezig met onderwerpen in de gezondheidszorg, ‘omdat daar het menselijke een belangrijke rol speelt. Technologie kan mensen ondersteunen en menselijk contact nabootsen, maar de inzet van technologie kan ook botsen met de behoefte aan menselijk contact.’

Virtual reality als zoethoudertje?

Voor het project Toekomstbeelden brainstormde hij met filmmakers en met mensen uit de zorgpraktijk van Kalorama, een verpleeghuis in Berg en Dal, over een scenario voor een van de drie films. ‘Speculatieve fictie’ over een man op leeftijd, in een zorginstelling, die via een virtual-reality-bril een gesimuleerd – en dus geen echt – bezoek van zijn kinderren en kleinkinderen krijgt. Ook wordt de VR-bril gebruikt om herinneringen te herleven. Als toeschouwer kijk je mee met het VR-beeld, dat rooskleuriger is dan de werkelijkheid.

Peeters: ‘Wat vinden we daarvan? Het kan heel prettig en rustgevend zijn voor die man om mooie herinneringen te herbeleven en om plezierig – maar wel nep – contact te hebben met zijn familie. En terwijl hij bezig wordt gehouden, heeft het zorgpersoneel tijd voor andere taken. Heel efficiënt dus, maar is het ethisch in de haak om hem iets voor te spiegelen wat er niet is? Waar ligt de grens? Die spanning zochten we op.’

Zo’n virtual-reality-bril wordt nog niet gebruikt in Kalorama, maar het scenario is wel gebaseerd op ervaringen van zorgmedewerkers. ‘Zij zien dat knuffelrobots mensen helpen om rustiger te worden. Maar als oma helemaal opgaat in haar knuffelhondje terwijl iedereen behalve zij doorheeft dat het niet echt is, dan ervaren zij daar soms een ongemakkelijk gevoel bij. Alsof de patiënt voor de gek gehouden wordt.’

De kracht van film: show, don’t tell

Film is een goed medium om dilemma’s te presenteren en daar met het publiek over van gedachten te wisselen, denkt Peeters. ‘Je kunt dingen laten zien zonder ze expliciet te maken. Ik kan ook een artikel schrijven en dat met data ondersteunen, maar dan komt het toch anders binnen. Voor het overbrengen van een boodschap en het aanzwengelen van discussie is film bij uitstek geschikt.’

De films in het project Toekomstbeelden zijn wat hem betreft niet alleen voor mensen in de zorg interessant, maar ook voor wetenschappers die zich afvragen hoe zij hun onderzoeksvragen kunnen vertalen naar de praktijk. Of voor een jonger publiek, dat is opgegroeid met technologie die zelf al ondoorzichtig is en waarvan de gevolgen dat al helemaal zijn. ‘Verder zijn de films interessant voor iedereen die meer wil weten over wat er speelt in de zorg – en met de zorg van de toekomst krijgen we op een dag allemaal te maken.’

Het project TOEKOMSTBEELDEN is tot stand gekomen in een samenwerking tussen InScience – International Science Film Festival Nijmegen en de Radboud Universiteit met ondersteuning van een NWA Wetenschapscommunicatie subsidie van NWO. TOEKOMSTBEELDEN gaat in première op vrijdag 15 maart, tijdens InScience. Kaarten voor de première zijn uitverkocht. De films zullen op een nader te bepalen datum vertoond worden op de campus van de Radboud Universiteit. Wil je ze inzetten in onderwijs of zorgpraktijk, neem dan contact op met Martijn Stevens: martijn.stevens@ru.nl